استئوآرتریت زانو زمانی ایجاد می‌شود که غضروف مفصل زانو ساییده شده و استخوان زیر آن بیش از حد رشد کند. در استئوآرتریت، غضروف سفت شده و سپس شکسته و منجر به ایجاد درد، تورم، و مشکل حرکتی مفصل می‌شود. استئوآرتریت در هر سنی می‌تواند به وجود آید اما اغلب در افراد بالای 50 سال دیده می‌شود.
عوامل خطر
Healthy knee joint مفصل سالم زانو
Osteoarthritis استئوآرتریت
عوامل خطر برای استئوآرتریت عبارتند از:
- افزایش سن
- چاقی
- آسیب مفصل در گذشته
- استفاده بیش از حد از مفصل
- ضعیف بودن عضلات ران
- عوامل ژنتیکی
- اگر فرد به بیماری خاصی از جمله هموکروماتوزیس، آکرومگالی، و آرتریت روماتوئید مبتلا باشد، احتمال ابتلای او به استئوآرتریت بیشتر است.
علائم استئوآرتریت زانو چیست؟
علائم استئوآرتریت زانو عبارتند از:
- دردی که در هنگام فعالیت افزایش و در هنگام استراحت کاهش می‌یابد
- تورم
- احساس گرما در مفصل
- سفتی و خشکی زانو، مخصوصا در هنگام صبح یا زمانی که فرد مدتی نشسته است
- کاهش تحرک زانو، که باعث می‌شود سوار و پیاده شدن از ماشین، استفاده از پله یا راه رفتن برای فرد مشکل شود
- صدا دادن زانو، صدای تق تقی که در هنگام حرکت زانو شنیده می‌شود
استئوآرتریت زانو چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص استئوآرتریت زانو با معاینه فیزیکی توسط پزشک شروع می‌شود. همچنین پزشک سوابق پزشکی بیمار را نیز بررسی کرده و علائم موجود را یادداشت می‌کند. حتما پزشک را از مواردی که باعث بهبود یا تشدید درد می‌شوند آگاه کنید تا بتواند تشخیص دهد علت درد استئوآرتریت است یا علت دیگری دارد. همچنین بررسی کنید که آیا شخص دیگری نیز در خانواده شما به آرتریت مبتلا هست یا خیر. پزشک آزمایش‌های دیگری نیز برای شما تجویز خواهد کرد که عبارتند از:
- عکس‌های رادیوگرافی، که استخوان و غضروف آسیب دیده و همچنین وجود زائده استخوانی را نشان می‌دهند.
- ام آر آی
ام آر آی زمانی تجویز می‌شود که عکس‌های رادیوگرافی علت درد مفصل را نشان ندهند یا نشان دهنده‌ی آسیب در دیگر بافت‌های مفصل باشند. ممکن است پزشک از آزمایش‌های خون برای رد دیگر بیماری‌هایی که باعث ایجاد درد می‌شوند، مثل آرتریت روماتوئید که نوع دیگری از آرتریت است و در اثر اختلال در عملکرد سیستم ایمنی ایجاد می‌شود، نیز استفاده کند.
مراحل پیشرفت استئوآرتریت زانو و روش های درمان
Stage of knee osteoarthritis مراحل استئوآرتریت زانو
I (doubtful) مرحله اول (مشکوک)
II (mild) مرحله دوم (خفیف)
III (moderate) مرحله سوم (متوسط)
IV (severe) مرحله چهارم (شدید)
بیماری استئوآرتریت پنج مرحله دارد. مرحله صفر حالت طبیعی بوده و در آن زانو سالم است. در آخرین مرحله، یعنی مرحله 4، استئوآرتریت شدید است. اگر استئوآرتریت تا مرحله چهارم پیشرفت کند، باعث درد شدید و اختلال در حرکت زانو می‌شود.
مرحله صفر
مرحله صفر در استئوآرتریت را مرحله “طبیعی” می‌دانند و در آن زانو سالم است. در این مرحله هیچ نشانه‌ای از استئوآرتریت در مفصل زانو مشاهده نشده و مفصل زانو بدون هیچ مشکل یا دردی عملکرد طبیعی خود را انجام می‌دهد.
درمان
مرحله صفر در استئوآرتریت به هیچ درمانی نیاز ندارد.
مرحله یک
در فردی که در مرحله یک استئوآرتریت وجود دارد رشد یک مهمیز استخوانی بسیار کوچک دیده می‌شود. مهمیزهای استخوانی همان زائده استخوانی رشد یافته هستند که معمولا در محل برخورد استخوان‌ها در مفصل ایجاد می شوند. فردی که در مرحله‌ی یک از استئوآرتریت قرار دارد معمولا احساس درد و ناراحتی ندارد زیرا قسمت‌های مختلف مفصل سائیدگی بسیار کمی دارند.
درمان
بسیاری از پزشکان معتقدند در مرحله‌ی یک استئوآرتریت که هیچ گونه نشانه ظاهری و آشکاری وجود ندارد، هیچ درمانی نیاز نیست. با این حال، اگر زمینه ابتلا به استئوآرتریت داشته یا احتمال ابتلای شما به این بیماری زیاد باشد، پزشک مصرف مکمل‌هایی همچون گلوکزامین و کندروتین یا انجام ورزش روزانه برای کاهش علائم خفیف استئوآرتریت و کاهش روند پیشرفت آن را توصیه می‌کند.
مرحله دو
مرحله‌ی دوم استئوآرتریت زانو را مرحله “خفیف” می‌نامند. در این مرحله، تصاویر رادیوگرافی از مفصل زانو، رشد زائده‌ی استخوانی را نشان می‌دهند اما غضروف هنوز اندازه‌ی طبیعی خود را دارد، یعنی فاصله بین استخوان‌ها طبیعی است و استخوان‌ها به یکدیگر ساییده نمی‌شوند. در این مرحله، هنوز مایع سینوویال به اندازه‌ی مورد نیاز برای حرکت طبیعی مفصل موجود است. با این حال، در این مرحله علائم استئوآرتریت- یعنی درد پس از یک روز طولانی پیاده روی یا قدم زدن، خشکی بیشتر مفصل هنگامی که چندین ساعت استفاده نشود، یا حساسیت در هنگام خم شدن یا زانو زدن- به تدریج ظاهر می‌شوند.
درمان
- کاهش وزن و ورزش: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن از طریق ورزش و رژیم غذایی به کاهش علائم فرعی و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند. ورزش حتی برای افرادی که اضافه وزن ندارند نیز مفید است. انجام حرکات ایروبیک کم برخورد و تمرینات استقامتی به تقویت عضلات اطراف مفصل کمک کرده و باعث افزایش ثبات و کاهش احتمال آسیب بیشتر مفصل می شود. با اجتناب از زانو زدن، چمباتمه زدن یا پرش، از مفصل در برابر فشار محافظت کنید.
- استفاده از بریس‌ها: بریس‌ها و زانوبندها به ثبات و استحکام زانو کمک می‌کنند. استفاده از کفی‌های کفش به ترازبندی مجدد پا و کاهش فشار وارده به مفصل کمک می‌کند.
- دارو: برخی از افراد برای تسکین دردهای خفیف نیز به دارو نیاز دارند. معمولا دارو نیز همراه با درمان‌های غیر دارویی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، اگر فرد برای کاهش درد به مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا استامینوفن (مانند تیلنول) نیاز داشت باید هم زمان ورزش کرده، وزن خود را کاهش داده و از اعمال فشار غیر ضروری به زانو خودداری کند. مصرف طولانی مدت این داروها باعث ایجاد مشکلات دیگر می‌شود. مصرف طولانی مدت داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی باعث زخم معده، مشکلات قلبی عروقی و آسیب به کبد و کلیه می‌شود. مصرف زیاد استامینوفن نیز به کبد آسیب می‌رساند.
مرحله سه
مرحله‌ی سوم از استئوآرتریت را مرحله “متوسط” می‌نامند. در این مرحله، آسیب وارده به غضروف بین استخوان‌ها کاملا آشکار بوده و فاصله بین استخوان‌ها به تدریج کاهش می‌یابد. افرادی که در مرحله سوم استئوآرتریت زانو قرار دارند در هنگام راه رفتن، دویدن، خم شدن، یا زانو زدن، درد مداوم خواهند داشت. همچنین ممکن است این افراد پس از نشستن طولانی مدت یا هنگام بیدار شدن در هنگام صبح دچار خشکی مفصل شوند. همچنین این افراد پس از تحرک طولانی مدت نیز دچار تورم مفصل می‌شوند.
درمان
- تزریق کورتیزون: اگر درمان‌های غیر دارویی موثر نبوده و دیگر درد را کاهش ندهند، پزشک تزریق کورتیزون را برای بیمار تجویز می‌کند. ثابت شده است کورتیزون، نوعی استروئید که به طور طبیعی توسط بدن تولید می‌شود، هنگامی که در نزدیکی مفصل آسیب دیده تزریق شود درد استئوآرتریت را کاهش می‌دهد. با این حال، بیمار و پزشک باید با احتیاط از آمپول‌های کورتیزون استفاده کنند. تحقیقات انجام شده نشان داده‌اند که مصرف طولانی مدت استروئید باعث تشدید آسیب مفصل می‌شود.
- داروهای مسکن: اگر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی پیشخوانی یا استامینوفن موثر نبود، تجویز داروهای ضد درد همچون کدئین و اکسی‌کدون کاهش درد شدید استئوآرتریت مرحله سه کمک می‌کند. این داروها در کوتاه مدت برای درمان درد متوسط تا شدید استفاده می‌شوند. با این حال، داروهای نارکوتیک برای بلند مدت توصیه نمی‌شوند زیرا ممکن است مقاومت بدن افزایش یافته و به این داروها وابسته شود. عوارض جانبی این داروها شامل تهوع، خواب آلودگی و احساس خستگی می‌باشد.
- مکمل‌های ویسکو: افرادی که روش‌های محافظه‌کارانه برای درمان استئوآرتریت- مانند فیزیوتراپی، کاهش وزن، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و داروهای ضد درد- برای آنها موثر نیست، کاندیدهای مناسبی برای استفاده از مکمل‌های ویسکو هستند. مکمل‌های ویسکو، تزریقی درون مفصلی هیالورونیک اسید هستند. یک دوره درمان با مکمل‌های ویسکو نیاز به یک تا پنج مرتبه تزریق هیالورونیک اسید با فواصل زمانی یک هفته‌ای دارد. برخی از آمپول‌ها می‌توانند در یک جلسه به طور کامل تزریق شوند. نتایج حاصل از تزریق مکمل‌های ویسکو فورا قابل مشاهده نیستند. در حقیقت چندین هفته طول می‌کشد تا تاثیر کامل این روش درمان احساس شود، اما معمولا پس از چند ماه علائم کاهش می‌یابند. این تزریق‌ها برای تمام افراد مفید و موثر نیستند.
مرحله چهار
مرحله‌ی چهارم استئوآرتریت، مرحله‌ی “شدید” است. افراد در مرحله چهارم در هنگام راه رفتن یا حرکت مفصل، درد و ناراحتی شدید دارند. این درد و ناراحتی به این علت است که فاصله بین استخوان‌ها در مفصل کاهش یافته- غضروف کاملا از بین رفته و مفصلی خشک و بدون تحرک باقی مانده است. مایع سینوویال کاهش چشمگیری داشته و دیگر به کاهش ساییدگی میان اجزای متحرک مفصل کمک نمی‌کند.
درمان
- جراحی ترازبندی مجدد استخوان، یا استئوتومی: استئوتومی یک روش درمانی برای افراد مبتلا به استئوآرتریت شدید است. در استئوتومی، جراح استخوان بالا یا پایین زانو را برش می‌دهد تا آن را کوتاه یا بلند کرده و یا ترازبندی آن را تغییر دهد. این جراحی وزن بدن را از روی نقطه‌ای که زائده‌ی استخوانی در آن جا بیشترین رشد را داشته و بیشترین آسیب به استخوان وارد شده بر می‌دارد. این جراحی معمولا برای سنین پایین انجام می‌شود.
- تعویض مفصل زانو: تعویض مفصل زانو آخرین روش درمان برای افراد مبتلا به استئوآرتریت شدید است. در فرآیند تعویض مفصل زانو، جراح مفصل آسیب دیده را برداشته و یک وسیله پلاستیکی یا فلزی به جای آن می‌گذارد. عوارض جانبی این جراحی شامل عفونت و ایجاد لخته‌های خون در محل برش است. دوره بهبودی پس از این جراحی حدود چند هفته تا چندین ماه طول می‌کشد و نیاز به فیزیوتراپی و کاردرمانی بسیار دارد. ممکن است تعویض مفصل زانوی مبتلا به استئوآرتریت باعث اتمام مشکلات ناشی از استئوآرتریت نشده و فرد در طول زندگی باز هم به جراحی‌های دیگر یا تعویض مجدد مفصل زانو نیاز داشته باشد اما با وجود زانوی جدید، فرد چندین دهه بعد به جراحی مجدد نیاز خواهد داشت.
پیشگیری
برخی از عوامل فرد را در معرض خطر ابتلا به استئوآرتریت قرار می‌دهند. ایجاد تغییر از شرایط موجود جلوگیری نمی‌کند بلکه خطر را کاهش داده یا از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.
- حفظ وزن سالم: اضافه وزن باعث وارد آمدن فشار زیاد بر زانو شده و به مرور زمان باعث فرسودگی غضروف می‌گردد. چاقی بیش از حد نیز باعث می‌شود بدن نوعی پروتئین به نام سیتوکین ترشح کند. سیتوکین باعث التهاب قسمت‌های مختلف بدن و اختلال در عملکرد غضروف می‌شود.
- کنترل قند خون: بالا بودن سطح گلوکز بر ساختار و عملکرد غضروف اثر می‌گذارد. دیابت نیز خطر التهاب و از بین رفتن غضروف را افزایش می‌دهد.
- ورزش منظم: انجام ورزش‌های ملایم به انعطاف پذیری مفاصل، تقویت عضلات محافظ زانو و کاهش احتمال ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند. پنج مرتبه در هفته و هر مرتبه ۳۰ دقیقه شنا، پیاده‌روی یا باغبانی مفید خواهد بود. افرادی که مدت زیادی به خاطر مشکلات حرکتی ورزش نکرده‌اند، باید با یک متخصص در مورد نحوه‌ی شروع ورزش مشورت کنند.
- کاهش احتمال وارد شدن آسیب: غضروفی که در اثر یک آسیب وارده دچار مشکل می‌شود، به احتمال زیاد در آینده به آرتریت مبتلا می‌گردد. سعی کنید در منزل زمین نخورید، کفش‌های مناسب بپوشید و هنگام ورزش برای جلوگیری از وارد شدن آسیب، از لباس‌های مخصوص و محافظ استفاده کنید.
- انجام آزمایش‌های بررسی ترازبندی استخوان و پوسچر: مشاهده‌ی نحوه‌ی راه رفتن و آزمایش‌های دیگر به پزشک در ارزیابی و بررسی ترازبندی و پوسچر استخوان کمک می‌کند. برخی منابع اعلام کرده‌اند که وجود مشکل در ترازبندی استخوان‌ها و پوسچر فرد احتمال ابتلا به استئوآرتریت را افزایش می‌دهد. محققان می‌گویند این تغییرات تا پس از مراحل اولیه‌ی استئوآرتریت در زانو اتفاق نمی‌افتند و ممکن است نتیجه‌ی ابتلا به بیماری استئوآرتریت باشند، نه علت آن. با این حال، دانشمندان می‌گویند که درک بهتر از این تغییرات به جلوگیری از پیشرفت استئوآرتریت و درمان و توانبخشی کمک می‌کند.
- اجتناب از استفاده بیش از حد از زانو: برخی از ورزش‌ها یا مشاغل مستلزم تحرک مکرر مفصل زانو، مانند چمباتمه زدن و زانو زدن، هستند. افرادی که مرتب اجسامی با وزن بیش از 24 کیلوگرم بلند می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به استئوآرتریت قرار دارند. مشاغلی که باعث افزایش خطر ابتلا به استئوآرتریت می‌شوند عبارتند از نصاب فرش و موکت و بارگیری کشتی و کامیون. انجام فعالیت‌های مختلف و استراحت بین ساعات کار و ورزش نیز مفید خواهد بود.
- کمک گرفتن: برای جلوگیری از پیشرفت استئوآرتری ، با پزشک در مورد نحوه درمان و تغییر سبک زندگی پس از تسکین درد مشورت کنید. رعایت یک رژیم غذایی سالم، خواب کافی، مدیریت استرس و فعال بودن همه به سلامت کلی فرد و کاهش احتمال ابتلا به بیماری، از جمله استئوآرتریت کمک می‌کند.
ممنونم از مقاله خوبتون
سلام. ممنون از مقاله خوبتون
بازتاب: بهترین درمان زانو درد ناشی از اضافه وزن با فوق تخصص بیماری های زانو در اصفهان