درد و ناراحتی از عوارض شایع دوران بارداری است؛ افزایش وزن ناشی از بارداری درد و ناراحتی بیشتری را به مادر منتظر تحمیل می‌کند. همچنین مفصل‌های بدن نرم می‌شود تا برای زایمان آماده شود. وزن مادر در طول نه ماه حاملگی دائماً در حال افزایش است، این اضافه وزن فشار بیشتری را به عضلات کف لگن، رحم، مفصل‌ها و رباط‌ها وارد می‌کند. ترکیب این عوامل به درد مفصل زانو دامن می‌زند.
استفاده از دز پایین استامینوفن، کمپرس گرم و سرد، کنترل وزن، ورزش، پیاده روی، ماساژ، طب سوزنی و امگا 3 می‌تواند به کاهش درد زانودر بارداری کمک کند.
انواع زانودرد در دوران بارداری
زانو درد در دوران بارداری انواع مختلفی دارد:
- برخی مادران به دلیل آسیب دیدن رباط‌ها و بافت‌های نرم دچار زانو درد می‌شوند. این نوع درد معمولاً سنگین و مستمر است. همچنین زانو درد گاهی، به ویژه در صورت برخورد کردن شیء تیز به زانو، حالت تیز و تیرکشنده پیدا می‌کند.
- برخی مادران هنگام ایستادن یا راه رفتن برای مدتی طولانی دچار درد زانو می‌شوند. پاها در دوران بارداری سنگین‌تر می‌شود و فشار بیشتری را به عضلات و مفاصل وارد می‌کند.
علل احتمالی زانودرد در دوران بارداری
علل مختلفی برای زانو درد در بارداری وجود دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش وزن، تغییرات هورمونی یا فشار رحم اشاره کرد. احتباس مایع نیز یکی از دلایل زانودرد بارداری است.
- گرفتگی و انقباض عضلات: چنانچه عضلات بیش از حد به کار گرفته شود، بدون آن که تحت کشش قرار بگیرد، تنش ایجاد می‌شود. این تنش و سفتی باعث گرفتگی عضلات می‌شود که قسمت‌های مختلف زانو را درگیر می‌کند. این احساس شبیه اسپاسم دردناک و ناگهانی عضلات است و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.
- افزایش وزن: حتی اگر مادر در ماه‌های آخر بارداری فقط 11 کیلوگرم اضافه وزن داشته باشد، این اضافه وزن فشار بیشتری را روی مفصل‌های تحمل کننده وزن تحمیل می‌کند و به زانودرد شدیدی دامن می‌زند.
- احتباس مایع: احتباس مایع ارتباط مستقیمی با درد مفصل در دوران بارداری دارد. میزان مایع موجود در بدن در دوران حاملگی به طور ناگهانی افزایش می‌یابد.
- وضعیت بدن هنگام خواب: وضعیت بدن هنگام خواب نیز یکی از علل زانودرد در دوران بارداری است.
- تغییرات هورمونی: در دوران بارداری هورمون‌هایی برای شل کردن تاندون‌ها و رباط‌های لگن آزاد می‌شود. البته اثر این هورمون‌ها فقط به تاندون‌ها و رباط‌های لگن محدود نمی‌شود و تاندون‌ها و رباط‌های دیگر را نیز شل می‌کند و باعث درد مفصل می‌شود.
- کار پشت میزنشینی روزمره: برخی بانوان حتی بعد از بارداری نیز کار می‌کنند. کارهایی که نیاز به نشستن یا ایستادن طولانی مدت دارند، باعث احساس درد در مفصل یا دیگر بخش‌های بدن می‌شوند.
- عارضه‌های قبلی: ناراحتی‌ها و بیماری‌های عامل درد مفصلی در دوران بارداری نیز بروز می‌یابد و ادامه دارد. شایع‌ترین این بیماری‌ها روماتیسم و ناراحتی‌های دیسک است.
- کمبود هورمون تیروئید: اگر غده تیروئید هورمون تیروئید کافی تولید نکند، عارضه‌ای به نام کم‌کاری تیروئید بروز می‌یابد. این عارضه منجر به افزایش وزن و درد مفصل می‌شود.
- افزایش فشار: به دلیل افزایش فشار روی مفصل‌های ران، زانوها و مچ پاها توزیع وزن مختل می‌شود و زانو درد شروع می‌شود.
- آسیب دیدن بافت‌های نرم: آسیب دیدن بافت‌های نرم نیز یکی از دلایل زانودرد محسوب می‌شود.
علائم
نشانه‌ها و علائم مربوط به زانودرد بارداری به شرح زیر است:
- ورم و خشکی مفصل
- قرمز و داغ شدن مفصل
- ضعف یا ناپایداری
- صدا دادن مفصل
- ناتوانی در صاف کردن کامل زانو
تشخیص
معاینه بالینی
معاینه بالینی برای تشخیص زانودرد شامل موارد زیر می‌شود:
- پزشک وجود علائم درد، ورم، حساسیت به لمس، داغ بودن و کبودی مشخص را در زانو بررسی می‌کند.
- پزشک بررسی می‌کند که بیمار پایین پا را تا چه حدی می‌تواند در جهات مختلف حرکت دهد.
- پزشک مفصل زانو را می‌کشد یا فشار می‌دهد تا انسجام ساختارهای زانو را ارزیابی کند.
روش‌های تصویربرداری
پزشک در بعضی موارد دستور آزمایش‌های زیر را می‌دهد:
- رادیوگرافی: پزشک ابتدا دستور عکسبرداری از زانو را برای تشخیص شکستگی‌های استخوان و بیماری فرسایشی یا دژنراتیو مفصل می‌دهد.
- سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای): تصاویر سی تی اسکن با استفاده از پرتوهای ایکس از زوایای مختلف به دست می‌آید. سی تی اسکن تصاویری مقطعی را از داخل بدن به دست می‌دهد. سی تی اسکن به تشخیص مشکلات استخوانی و اجسام شناور کمک می‌کند.
- سونوگرافی: در این تکنولوژی از امواج صوتی برای تهیه تصاویر همزمان از ساختارهای بافت نرم داخل و دور زانو و شیوه عملکرد مفصل استفاده می‌شود. همچنین پزشک از بیمار می‌خواهد که زانو را حین سونوگرافی در جهات مختلف حرکت دهد تا مشکلات زانو مشخص شود.
آزمایش‌های آزمایشگاهی
چنانچه پزشک به وجود عفونت، ابتلا به نقرس یا نقرس کاذب مشکوک شود، دستور آزمایش خون و گاهی آرتروسنتز می‌دهد، آرتروسنتز عملی است که در آن مقادیر کمی از مایع با سوزن از داخل مفصل زانو تخلیه می‌شود و نمونه مایع برای آنالیز به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
مدیریت زانودرد در دوران بارداری
خوشبختانه مادران آینده مجبور نیستند که زانودرد را در این دوران حساس و بعد از زایمان تحمل کنند. روش‌های متعددی برای تسکین زانودرد وجود دارد. راهکارهای زیر برای درمان زانودرد در زنان باردار مفید است:
- ورزش: ورزش‌های کم برخورد عضلات چهارسر نگهدارنده زانو را تقویت می‌کند. تقویت عضلات شل شدن رباط‌ها و تاندون‌های زانو را جبران می‌کند. پزشکان بالا بردن پای صاف و پیاده‌روی متوسط را به بانوان باردار توصیه می‌کنند.
- بالا گذاشتن پاها: هر زمان که توانستید پاها را بالا بگذارید تا وزن از روی زانوها برداشته شود. این حالت هم زانودرد را تسکین می‌دهد و هم از تحمل درد در آینده جلوگیری می‌کند.
- پوشیدن کفش‌های مناسب با کفی طبی: کفش مناسب با کفی طبی و نگهدارنده قوس کف پا خاصیت ضربه‌گیری دارد و مانع وارد شدن ضربه به زانوها می‌شود. بانوان باردار بهتر است کفش کتانی در سه ماهه آخر بارداری بپوشند تا فشار کمتری به زانوها وارد شود.
- جلوگیری از افزایش وزن شدید: بانوانی که قبل از حاملگی وزن نرمال دارند، می‌توانند 16 ـ 11 کیلوگرم در طول بارداری اضافه وزن پیدا کنند، اضافه وزن مجاز برای مادرانی که از قبل اضافه وزن داشته‌اند، 11 ـ 7 کیلوگرم است. اگر از این دستور پیروی کنید، می‌توانید بعد از زایمان به سرعت به وزن قبلی برگردید و راحت‌تر با زانودرد خداحافظی کنید.
- مصرف دوز پایین استامینوفن: استامینوفن (تایلنول) ایمن‌ترین داروی مسکن بدون نسخه در دوران بارداری است. حداقل دوز مورد نیاز برای تسکین زانودرد را مصرف کنید و از مصرف آسپرین و ایبوپروفن (مورتین، ادویل) اجتناب کنید. آسپرین خون را رقیق می‌کند و در نتیجه ممکن است مشکلاتی برای رشد نوزاد به وجود بیاید. به علاوه مطالعات متعدد نشان داده است که ایبوپروفن خطر بروز نقص‌های مادرزادی یا زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. بنابراین بهترین کار این است که قبل از مصرف داروهای بدون نسخه در دوران بارداری با پزشک مشورت کنید.
- بستن زانوبند طبی: بریس یا زانوبند طبی کشی است و حفره‌ای در وسط آن وجود دارد. این زانوبند رباط‌ها و تاندون‌های شل دور زانو را نگه می‌دارد و درد زانو را تسکین می‌دهد.
- کمپرس سرد: کمپرس سرد برای رگ به رگ شدن و پارگی‌های جزئی رباط‌ها مفید است. برای کاهش التهاب کافی است که کمپرس سرد را دو یا سه بار در روز، هر بار به مدت 30 دقیقه روی زانو بگذارید.
- کمپرس گرم: استفاده از کمپرس گرم درد و خشکی ناشی از بیماری‌هایی مانند آرتریت (بیماری التهابی مفصل) را تسکین می‌دهد. همچنین می‌توانید از پتوی برقی در دمای پایین تا متوسط، کیسه مایکروویو یا کیسه‌های آب گرم استفاده کنید. کمپرس گرم را چند بار در روز، هر بار به مدت 15 دقیقه روی موضع دردناک قرار دهید.
- ماساژ: ماساژدرمانی روشی موثر برای درمان خشکی و درد زانو و بهبود دامنه حرکتی و توانایی راه رفتن بیمار است.
- طب سوزنی: طب سوزنی به تسکین زانودرد کمک می‌کند.
- مکمل‌های گیاهی: مصرف بعضی مکمل‌های گیاهی نیز برای تسکین زانودرد توصیه می‌شود. البته برای جلوگیری از تداخل دارویی لازم است که قبل از مصرف این مکمل‌ها با پزشک معالج خود مشورت کنید.
- امگا 3: خوراکی‌های حاوی امگا 3 را در رژیم غذایی خود بگنجانید یا مکمل‌های امگا 3 را برای تسکین درد و خشکی زانو مصرف کنید.
- کمک گرفتن از دیگران: اگر زانودرد انجام فعالیت‌های روزمره را برایتان دشوار کرده است، حتماً از دیگران کمک بگیرید.
زانودرد فقط یکی از تغییرات متعددی است که در دوران بارداری رخ می‌دهد. خوشبختانه با بهره‌گیری از این راهکارهای ساده می‌توانید این دوران حساس و دوران شیرین بعد از زایمان را با حداقل زانودرد پشت سر بگذارید.
عوارض زانودرد بارداری
چنانچه برای مدیریت زانودرد در دوران بارداری اقدام نشود، عوارض زیر بروز می‌یابد:
- ابتلا به زانو درد در دوران بارداری خطر دچار شدن به آرتروز را در سال‌های آتی افزایش می‌دهد؛ آرتروز یکی از بیماری‌های سایشی مفصل است که به دلیل ساییدگی یا پارگی غضروف دور زانو بروز می‌یابد. این بیماری به خشکی و سفتی مفصل، قفل کردن زانو و درد شدید دامن می‌زند.
- اضافه وزن زیاد فشار شدیدی را به زانوها وارد می‌کند و به غضروف محافظ و رباط دور مفصل‌ها آسیب می‌زند. در نتیجه راه رفتن، خم کردن زانو و دویدن در درازمدت برای بیمار دشوار می‌شود.